„Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka”.
Powyższe przepisy regulują podstawy obowiązku alimentacyjnego rodziców (ojca, matki) na rzecz dzieci (syna, córki). Obejmują one alimenty dla małoletniego, jak i pełnoletniego dziecka. Jednakże kryterium podziału przesłanek alimentacyjnych nie będzie poziom osiągniętego wieku.
Wyznacznikiem klasyfikacji jest „zdolność do samodzielnego utrzymania się”, gdyż prawodawca nie łączy bezpośrednio zmiany postaci obowiązku alimentacyjnego w związku z osiągnięciem pełnoletniości. Choć niewykluczone, że taka zmiana może nastąpić.
I. Przesłanki obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nigdy nie uzyskało zdolności do samodzielnego utrzymania się.
1. Dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie,
Dziecko jest niesamodzielne finansowo, gdy nie posiada środków na swoje utrzymanie. Z reguły będzie odnosić się to do dziecka małoletniego, to znaczy takiego które nie ukończyło osiemnastego roku życia. Trudno oczekiwać od dziecka niepełnoletniego, aby zarobkowało i tym samym zdobyło środki na swoje utrzymanie.
Jednakże między uzyskaniem przez dziecko pełnoletniości a zdolnością do samodzielnego utrzymania się – nie możemy postawić znaku równości. Owszem może tak być, ale nie musi. Dziecko jakie ukończyło 18 lat i kontynuuje naukę nie ma tejże zdolności.
Nawet gdyby dziecko podjęło pracę zarobkową i kontynuowało naukę na szkole wyższej (w trybie zaocznym) – obowiązek alimentacyjny rodziców samoczynnie nie wygasa. Jest tak dlatego, że dziecko może nie mieć wystarczających dochodów na zaspokojenie w pełni swoich usprawiedliwionych potrzeb.
Aczkolwiek niewykluczone jest, iż dziecko będzie miało na tyle dochodową pracę, co pozwoli mu na zaspokojenie jego wszystkich potrzeb – powodując wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego rodziców.
2. Dziecko nie posiada dochodów ze swojego majątku – wystarczających na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Jeżeli dziecko posiada majątek, który przynosi dochody wystarczające na pokrycie kosztów utrzymania i wychowania dziecka, to wówczas rodzice są zwolnieni od obowiązku alimentacyjnego. Posiadany przez dziecko majątek może wynikać z otrzymanego spadku, darowizny, wygranej losowej itp.
Nie zwalnia to jednak rodziców od osobistych starań o wychowanie dziecka, które polegają na troszczeniu się o fizyczny i intelektualny rozwój dziecka. Jest to m.in. dbanie o zdrowie dziecka, wychowywanie dziecka, dążenie do uzyskania przez dziecko odpowiedniego wykształcenia.
II. Przesłanki obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które uzyskało zdolność do samodzielnego utrzymania się, ale straciło ją.
1. Znajdowanie się dziecka w niedostatku,
Dziecko , które uzyskało zdolność do samodzielnego utrzymania się – jest uprawnione do alimentów tylko w wypadku popadnięcia w niedostatek. W zasadzie będzie to miało miejsce po uzyskaniu przez dziecko pełnoletniości.
Zdolność ta występuje najczęściej, gdy dziecko zakończyło edukację i podjęło pracę zarobkową, pozwalającą na zaspokojenie w pełni jego potrzeb. W razie gdyby dziecko co prawda podjęło pracę, ale nie umożliwiającą mu realizacji potrzeb w całości – rodzice, w odpowiednim zakresie powinni wspierać dziecko materialnie.
Jak już była mowa o tym wyżej – osiągnięcie pełnoletniości nie jest równoważne z posiadaniem zdolności do samodzielnego utrzymania się.
Raz osiągnięta przez dziecko samodzielność życiowa skutkuje wygaśnięciem obowiązku alimentacyjnego na podstawach określonych w punkcie I. Jeżeliby dziecko znalazło się w trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb – stosujemy wyłącznie normy przewidziane w tymże punkcie (II).
Dziecko znajduje się w niedostatku, jeżeli nie jest w stanie własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb. Przyczyną niedostatku może być: czasowa lub stała utrata zdolności do pracy, utrata pracy i niemożność znalezienia drugiej, konieczność zmiany pracy na mniej lukratywną, inne okoliczności losowe.
Należy zaznaczyć, że przyczyna niedostatku musi być obiektywnie niezawiniona przez dziecko. Osoba jaka zmienia pracę na mniej płatną bez uzasadnionych powodów, bądź rezygnuje z pracy i nie podejmuje nowej, albo też nie ma chęci w ogóle uzyskania zatrudnienia – nie zasługuje na ochronę w postaci przyznania jej alimentów, chyba że nadzwyczajne okoliczności będą przemawiały za ich przyznaniem.
2. Alimenty nie stanowią nadmiernego uszczerbku dla rodziców dziecka,
Decydujące znaczenie ma sytuacja finansowa rodziców. Jeżeli rodzice osiągają niskie dochody, które ledwo wystarczają na bieżące opłaty – zasądzenie alimentów na rzecz dziecka będzie stanowić dla nich nadmierny uszczerbek.
Toteż pomimo spełnienia innych przesłanek pozytywnych, bardzo prawdopodobne jest, że dziecko nie otrzyma alimentów. Nie można przecież pozbawiać środków utrzymania jednych osób przekazując je drugim. W rezultacie takiego działania ani jedna ani druga strona – nie zaspokoi w pełni swych uzasadnionych potrzeb.
3. Dziecko dokłada starań, ażeby utrzymać się samodzielnie,
Dziecko po zakończeniu kształcenia obowiązane jest podjąć działania zmierzające do samodzielnego utrzymania się. Jest to normalna sytuacja. Nie może przecież przez cały czas żyć „na garnuszku rodziców”.
Jeżeli dziecko pomimo niekontynuowania nauki lub po jej zakończeniu, nie podejmuje pracy – może to stanowić podstawę do wygaśnięcia alimentacji. Takie działania, czy też zaniechania nie zasługują na akceptację społeczną.
4. Żądanie alimentów jest zgodne z zasadami współżycia społecznego.
Ostatnia przesłanka jest trudna do jednoznacznego sprecyzowania. Zasady współżycia społecznego to ogólne reguły słuszności, wartości moralne, obyczajowe. Dają luz decyzyjny dla oceny sędziego.
Może powstać taka sytuacja, że mimo spełnienia wszystkich przesłanek (z wyjątkiem ostatniej, o której mowa) – żądanie alimentów zostanie oddalone. Takowy stan będzie miał miejsce, jeżeli zasądzenie alimentów byłoby oczywiście niesprawiedliwe i rażąco krzywdzące dla rodzica. Np. dziecko popełniło przestępstwo przeciwko rodzicowi; w czasie ciężkiej choroby rodzica dziecko nie interesowało się nim wcale.
