Kategoria: Alimenty – ogólnie

Obowiązek alimentacyjny powstaje z chwilą spełnienia przesłanek przewidzianych w ustawie. Cechuje go ściśle osobisty charakter. Dotyczy to zarówno osoby uprawnionej, jak i zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych.

Z tego względu obowiązek alimentacyjny podlega rozległym ograniczeniom, które nie odnoszą się do większości praw majątkowych. I tak nie może on być przedmiotem obrotu tj. nie można przelać uprawnień lub obowiązków wynikających ze stosunku alimentacyjnego na inną osobę. Np. sprzedać prawa do alimentów w drodze umowy.

Do alimentów nie można również zastosować potrącenia, tzn. wzajemnego zniesienia (umorzenia) długów, w sytuacji gdy jeden wynika z obowiązku alimentacyjnego, a drugi z innego tytułu. Np. zobowiązany nie może potrącać kwot alimentów należnych uprawnionemu na poczet spłaty pożyczki, udzielonej temuż drugiemu.

Obowiązek alimentacyjny nie podlega dziedziczeniu, bowiem wygasa on z chwilą śmierci osoby uprawnionej albo zobowiązanej. Dotyczy to wyłącznie alimentów na przyszłość, gdyż alimenty wymagalne, ale jeszcze nie uiszczone – należą się uprawnionemu od spadkobierców zobowiązanego, stanowiąc długi spadkowe. A w sytuacji śmierci uprawnionego – wchodzą do spadku po zmarłym, jako wierzytelności (korzyści) spadkowe.

Niemożliwe jest również zrzeczenie się alimentów przez uprawnionego. Takie oświadczenie złożone dla osoby zobowiązanej do ich płacenia – nie wywiera żadnych skutków prawnych. Konieczna jest droga sądowa, poprzez złożenie wniosku o uchylenie (zniesienie) obowiązku alimentacyjnego.

Obowiązek alimentacyjny służy określonemu celowi, polegającemu na zapewnieniu pomocy osobom, które nie mają możliwości samodzielnego utrzymania się. W szerokim ujęciu realizuje zasadę humanitaryzmu.

Brak zdolności utrzymania się może wynikać z różnych przyczyn: wiek, brak wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, zdarzenia losowe (wypadek, choroba, klęska żywiołowa), utrata zdolności zarobkowania z powodu stanu zdrowia, niemożliwość znalezienia zatrudnienia pomimo starań itd.

W każdym razie przyczyna niemożności utrzymania się musi być niezawiniona przez osobę żądającą alimentów. Brak winy występuje wówczas, kiedy ktoś dołożył należytej staranności w zapewnieniu sobie utrzymania, ale mimo to popadł w niedostatek.

Osoba, jaka ponosi winę za znalezienie się w trudnej sytuacji materialnej, powinna się liczyć z tym, iż nie otrzyma alimentów w pełnej wysokości, a w skrajnych przypadkach nawet w ogóle.

Obowiązek alimentacyjny może wynikać z pokrewieństwa (więzy rodzinne) i w głównej mierze tak jest, lub też z więzów prawnych tj. został nałożony przez prawodawcę, pomimo iż uprawniony i zobowiązany nie należą do tej samej rodziny (np. alimenty dla pasierba od ojczyma).

Po dwóch przeciwstawnych biegunach występują różne podmioty. Z jednej strony osoba uprawniona, jaka ma prawo żądać alimentów, a z drugiej osoba zobowiązana – na którą został nałożony obowiązek spełnienia tego roszczenia.

Obowiązek alimentacyjny opiera się na dostarczaniu środków utrzymania, a w niektórych wypadkach także wychowania.

Środki utrzymania mają wymiar materialny. Są nimi m.in prowiant (żywność), mieszkanie, energia, opłaty i rachunki, leki.

Środki wychowania to świadczenia niematerialne. Trudno je wartościować, wyceniać. Nie oznacza to jednak, że są mniej istotne. Wręcz przeciwnie spełniają zadanie równie ważne jak świadczenia materialne.

Należą do nich w szczególności osobisty wkład pracy, troska o prawidłowy rozwój fizyczny i intelektualny dziecka, zapewnienie opieki dla osoby niepełnosprawnej lub w podeszłym wieku, umożliwienie uzyskania odpowiedniego wykształcenia przez dziecko, zapewnienie dostępu do dóbr kulturalnych.

Środki utrzymania i wychowania, niezależnie od ich formy ukierunkowane są na te same zadanie – zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Odnośnie alimentów na rzecz dziecka ogromnie ważną rolę odgrywa połączenie świadczeń materialnych i niematerialnych. Dopiero współgranie tychże zapewnia dziecku prawidłowy rozwój fizyczny i umysłowy.

W jakiej formie mogę otrzymywać alimenty?

Dopuszczalna jest każda postać świadczeń alimentacyjnych. Wybór powinien odpowiadać celowi, jakiemu obowiązek ten służy i uwzględniać okoliczności danego przypadku. Alimenty winny charakteryzować się efektywnym zaspokajaniem potrzeb uprawionego, i możliwie najmniej uciążliwą metodą świadczeń  dla zobowiązanego.

Wyróżniamy następujące formy alimentów:

1. alimenty w pieniądzu,
2. alimenty w formach zamiennych pieniądza (rzeczowe),
3. alimenty w naturze – jako osobiste starania o utrzymanie i wychowanie dziecka lub osoby niepełnosprawnej.

Alimenty w pieniądzu są najczęściej w praktyce stosowaną metodą świadczenia alimentów. Jej ogromną zaletą jest dogodność dla alimentobiorcy (osoby uprawnionej do alimentów), bo jak wiadomo pieniądze możemy zamienić na każde inne dobro materialne. Alimenty są płatne periodycznie (okresowo), w wysokości oznaczonej kwotowo, bądź też określonej ułamkowo (procentowo) wysokości dochodu zobowiązanego.

Ten drugi sposób (procentowy) jest rzadko stosowany, z tego względu że dochód zobowiązanego musi pochodzić tylko z jednego źródła (np. umowa o pracę) i być stały (tzn. płatny w dłuższym okresie czasowym) oraz w zbliżonej wysokości. W przeciwnym razie mogą powstawać problemy z ustaleniem rzeczywistych dochodów zobowiązanego.

W dzisiejszych czasach większość osób ma kilka źródeł dochodów np. umowy zlecenia, czynsz z najmu, dochody z lokat itp. – co wyklucza zastosowanie tej podstawy, jako wiarygodnego odzwierciedlenia zdolności płatniczych osoby zobowiązanej. Chociaż niewykluczone, że sąd w niektórych wypadkach może postanowić inaczej i skorzystać z tejże opcji.

Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania jest automatycznie dostosowywanie się wysokości alimentów do wysokości zarobków zobowiązanego. Nie trzeba było by wówczas występować do sądu o zmianę wysokości alimentów tj. podwyższenie albo obniżenie. Wraz ze wzrostem wynagrodzenia rosła by kwota należnych alimentów, a w przypadku zmniejszenia się dochodu zobowiązanego – alimenty ulegałyby stosownemu obniżeniu.

Określając alimenty w ułamkowej części wynagrodzenia – dopuszczalna jest możliwość kwotowego oznaczenia dolnej granicy alimentów. W przypadku obniżenia wynagrodzenia, co nieraz następuje z winy pracownika – zachowana została by pewna granica rozmiaru alimentów.

Alimenty można określić jako płatne z góry (najczęściej ma miejsce) lub z dołu, tj. odpowiednio z początku lub na koniec miesiąca.

Alimenty w formach zamiennych pieniądza są rzadko orzekaną formą zabezpieczania potrzeb osoby uprawnionej. Mogą mieć postać produktów roślinnych i zwierzęcych (naturaliów), co nie wyklucza innych świadczeń.

Np. rolnik nieotrzymujący świadczeń emerytalno-rentowych, przekazuje uprawnionemu część płodów rolnych wytworzonych w swoim gospodarstwie.

Alimenty w naturze

Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej – może polegać także, w całości lub w części –  na osobistych staraniach o ich utrzymanie lub wychowanie.

Wyrok sądu może obligować także do dostarczenia uprawnionemu lokalu mieszkalnego lub przyjęcia go pod własny dach.

Ta forma alimentacji jest równoważna z wyżej wymienionymi. Może mieć zakres całościowy lub częściowy.

Np. Pan X płaci 300 zł alimentów i w weekendy opiekuje się dzieckiem.

Z reguły też – rodzic, któremu przyznano władzę rodzicielską i opiekuje się stale dzieckiem – ponosi ten obowiązek alimentacyjny (tj. osobiste starania o utrzymanie i wychowanie dziecka) w całości. Dlatego w ostatnim przypadku nie ma konieczności orzekania o alimentach.

Co to są alimenty?

Alimenty (z łac. alimentare – zaopatrywać) – środki utrzymania, a niekiedy również wychowania (np. alimenty dla dziecka), które przysługują osobie uprawnionej (wierzyciel alimentacyjny) od osoby zobowiązanej (dłużnik alimentacyjny).

Krewni w linii prostej		Krewni w linii bocznej
1. zstępni	2. wstępni	3. rodzeństwo
A. syn (córka)	A. ojciec (matka)	A. brat (siostra)
B. wnuk (wnuczka)	B. dziadek (babcia)
C. prawnuk (prawnuczka)	C. pradziadek (prababcia)

Objaśnienia

Krewni dzielą się na krewnych: w linii prostej i w linii bocznej.

Krewnych w linii prostej stanowią: zstępni (syn, wnuk, prawnuk) i wstępni (ojciec, dziadek, pradziadek).

Krewnych w linii bocznej stanowi rodzeństwo (brat, siostra). Dotyczy to także rodzeństwa przyrodniego.

W pierwszej kolejności do wypełniania obowiązku alimentacyjnego zobowiązany jest krąg osób zstępnych (pierwsza kolumna), w drugiej wstępnych (druga kolumna), a w trzeciej rodzeństwa (trzecia kolumna).

Np. W pierwszej kolejności do utrzymania matki zobowiązany jest syn (o ile osiągnął samodzielność życiową), a następnie rodzice matki tj. dziadek i babcia syna. Gdyby takich osób nie było w grę wchodzi rodzeństwo, czyli siostra i brat matki.

Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

Np. Na pierwszym miejscu do świadczeń alimentacyjnych w stosunku do ojca będzie obowiązany syn (bliższy stopień pokrewieństwa), a dopiero później wnuk (dalszy stopień pokrewieństwa).

Krewnych w tym samym stopniu – obowiązek alimentacyjny obciąża w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Krewnymi w tym samym stopniu są: syn i córka, ojciec i matka, brat i siostra itd.

Np. Sąd orzekł alimenty na rzecz matki w kwocie 300 zł. Zobowiązanymi są syn i córka. Córka zarabia 2000 zł, natomiast syn 1000 zł. Bardzo prawdopodobne jest, że sąd obciąży córkę alimentami w kwocie 200 zł, a syna w kwocie 100 zł.

Przejście do następnego kręgu osób zobowiązanych następuje wówczas, gdy zostanie spełniona jedna z poniższych przesłanek:

• nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności,

Np. Rodzina liczy mało osób; część osób zobowiązanych do alimentacji już nie żyje.

• osoba zobowiązana w bliższej kolejności nie jest w stanie uczynić zadość swojemu obowiązkowi,

Np. Ojciec, który jest obowiązany łożyć na rzecz córki jest trwale niezdolny do pracy i nie posiada żadnych dochodów ani majątku.

• jeżeli uzyskanie od osoby zobowiązanej w bliższej kolejności, na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Np. Matka wyjechała za granicę pozostawiając dziecko przy ojcu, a państwo w którym przebywa nie zapewnia koordynacji w zakresie dochodzenia, uznawania lub też wykonywania orzeczeń alimentacyjnych.